Osoby z autyzmem każdego dnia narażone są na dyskryminację i wykluczenie – bywają wyśmiewane i uznawane
za dziwaków.
Wystarczy się dobrze rozejrzeć, by zobaczyć w swoim otoczeniu dzieci i młodzież
z różnymi postaciami autyzmu – jest ich coraz więcej. Choć statystyki są różne,
wszystkie pokazują wzrost – już przynajmniej u 1 na 100 dzieci diagnozuje się
zaburzenia ze spektrum autyzmu. Tylko
w Polsce żyje około 400 tys. osób z autyzmem, przy czym aż czterokrotnie
częściej dotyka on chłopców niż dziewczynki.
Czym jest autyzm?
Najprościej można stwierdzić, że autyzm jest odmiennym odbieraniem bodźców i reagowaniem na nie – stąd pojawiające się różne nietypowe zachowania.
Autyzm to rodzaj całościowego (dotyczącego wszystkich sfer) zaburzenia rozwojowego, którego symptomy pojawiają się bardzo wcześnie, bo w ciągu pierwszych trzech lat życia.
Związany jest przede wszystkim z problemami w komunikacji, interakcjach społecznych oraz trudnościami w wyrażaniu emocji. Obejmuje również odmienne zachowania oraz specyficzne zainteresowania.
Powinniśmy być świadomi, że to dziwnie krzyczące dziecko nie jest niegrzeczne i źle wychowane, ale może mieć autyzm. Takie zachowanie jest często reakcją na bodziec. Głośne, złośliwe komentarze, tylko pogarszają sprawę.
To, jak na co dzień czują się osoby z autyzmem, przybliżają krótkie filmiki:
- Autyzm – objawy
Trudności w relacjach społecznych, które objawiają się bardzo niską umiejętnością nawiązywania i podtrzymywania relacji z otoczeniem, co znacznie utrudnia lub wręcz uniemożliwia właściwe funkcjonowanie w szkole/ pracy i w kręgu rówieśniczym/ rodzinnym.
Osoby ze spektrum autyzmu inaczej odbierają dotyk, dźwięki czy zapachy. Często towarzyszy im nadwrażliwość na dźwięk, światło, czy ból.
Problemy z ekspresją uczuć i wyrażaniem emocji oraz interpretowaniem intencji innych ludzi. Dorośli i dzieci z autyzmem unikają kontaktu wzrokowego, często izolują się od otoczenia i skupiają się na własnych przeżyciach. Jeśli podejmują kontakt, to zwykle dzieje się to na ich własnych zasadach. Często unikają również przytulania i dotyku ze strony innych osób.
Zaburzenia mowy – zdarza się powtarzanie fragmentów zasłyszanych wypowiedzi (echolalia) lub odwracanie zaimków.
Schematy i sztywna rutyna – problemy z przystosowywaniem się do zmian, gdzie jakiekolwiek odstępstwo od utartych reguł wzbudza niepokój, lęk, a nawet agresję.
Często obsesyjne interesowanie bardzo wąską dziedziną wiedzy. Osoby te potrafią gromadzić wszelkie dostępne informacje latami i spędzać nad swoim hobby całe godziny.
Część osób z autyzmem ma również niespotykaną pamięć, szczególnie do dat i cyfr. Bez większych problemów zapamiętują one rozkłady jazdy pociągów, numery autobusów, czy też numery telefonu do najbliższych.
Autyzm związany jest z brakiem elastyczności, spontaniczności, empatii oraz kłopotami w dostosowaniu się do norm społecznych.
Charakterystyka funkcjonowania osób z autyzmem – wg Narodowego Towarzystwa Autystycznego:
- Komunikacja społeczna
Osoby z autyzmem mają trudności z interpretacją zarówno języka werbalnego, jak i niewerbalnego, takiego jak gesty lub ton głosu. Niektóre osoby nie są w stanie mówić lub mają ograniczoną mowę, podczas gdy inne mają bardzo dobre umiejętności językowe, ale wykazują trudności ze zrozumieniem sarkazmu lub tonu głosu.
W większości obejmuje ona:
- dosłowny odbiór rzeczy i brak rozumienia abstrakcyjnych pojęć
- potrzebę dodatkowego czasu na przetworzenie informacji lub udzielenie odpowiedzi na pytania
- powtarzanie tego, co mówią inni (to się nazywa echolalia)
- Interakcje społeczne
Osoby z autyzmem często mają trudności z rozpoznaniem lub rozumieniem uczuć i intencji innych oraz wyrażaniem i regulowaniem własnych emocji. Może to bardzo utrudniać poruszanie się po świecie:
- wydają się niewrażliwe
- szukają czasu w samotności, gdy są przeciążone przez innych ludzi
- nie szukają pocieszenia u innych
- wydają się zachowywać „dziwnie” lub w sposób uznawany za społecznie niewłaściwy
- trudno nawiązują przyjaźnie
- Powtarzalne i restrykcyjne zachowanie
Dzięki swoim niepisanym regułom osobom z autyzmem świat może wydawać się bardzo nieprzewidywalnym i zagmatwanym miejscem . Dlatego często wolą mieć procedury, aby wiedzieć, co się wydarzy. Mogą chcieć podróżować tą samą drogą do i ze szkoły lub pracy, nosić te same ubrania lub jeść dokładnie to samo jedzenie na śniadanie.
Osoby z autyzmem mogą również powtarzać ruchy, takie jak trzepotanie rękami, kołysanie lub powtarzające się używanie przedmiotu, takie jak obracanie długopisem lub otwieranie i zamykanie drzwi. Często angażują się w takie zachowania, aby uspokoić się, gdy są zestresowane lub niespokojne.
Zmiana rutyny może być bardzo stresująca i wywoływać u nich duży niepokój.
- Przeciążenie sensoryczne
Osoby z autyzmem mogą odczuwać nadwrażliwość lub niedowrażliwość na dźwięk, dotyk, smak, zapach, światło, kolor, temperaturę lub ból.
Na przykład odbierają pewne dźwięki w tle, takie jak np. muzyka w restauracji (które inni ludzie ignorują) – jako nieznośnie głośne lub rozpraszające. Może to powodować niepokój, a nawet ból fizyczny. Wobec tego szkoły, miejsca pracy i centra handlowe mogą być dla nich szczególnie przytłaczające.
- Skoncentrowane zainteresowania i hobby
Wiele osób z autyzmem ma intensywne i wysoce skoncentrowane zainteresowania często od dość młodego wieku. Mogą one zmieniać się w czasie lub przez całe życie. Mogą stać się ekspertami w swoich szczególnych zainteresowaniach i często chętnie dzielą się swoją wiedzą.
- Ekstremalny niepokój
Lęk jest prawdziwą trudnością dla wielu osób z autyzmem, szczególnie w sytuacjach społecznych lub w obliczu zmian. Wiele osób z autyzmem ma trudności z rozpoznawaniem i regulowaniem swoich emocji.
Charakterystyczne objawy autyzmu u dzieci to:
- brak zainteresowania kontaktem z innymi ludźmi
- utrzymywanie dystansu, nawet wobec najbliższych
- trudności z nawiązywaniem relacji
- nietypowe zachowania, nieadekwatne do sytuacji
- brak reakcji na własne imię
- niemówienie/ mówienie wysokim, śpiewnym głosem lub ,,jednym tonem”
- problem ze zrozumieniem aluzji i metafor
- problem z układaniem zdań
- mała elastyczność, nietolerowanie zmian
- manieryzmy ruchowe (np. kręcenie się, uderzanie głową)
- nietolerowanie hałasu
- nietolerowanie przytulania lub wręcz przeciwnie – przytulanie się do różnych ludzi
- jedzenie tylko określonych pokarmów
- noszenie ubrań tylko z określonych materiałów
- nietypowy sposób zabawy
Terapeuci podkreślają, że każda osoba ze spektrum autyzmu jest indywidualnością i u każdej zaburzenia mogą przebiegać trochę inaczej.
Czym jest Zespół Aspergera?
Należy do spektrum autyzmu – charakteryzuje się innym rozwojem w sferze komunikacji, emocji i relacji społecznych, tak zwana TRIADA AUTYSTYCZNA.
Oznacza to, że w tych sferach dzieci i dorośli w spektrum mogą potrzebować szczególnego wsparcia, ale przede wszystkim empatii, zrozumienia i uważności ze strony otoczenia oraz szacunku dla ich indywidualnych potrzeb.
Gdy tak się nie dzieje, „bombardowani” trudnymi dla nich i niezrozumiałymi bodźcami – dźwiękami, światłem, mimiką twarzy, czasem gestami czy słowami – mogą doświadczać emocji i zachowań powszechnie uważanych za trudne/ nieakceptowalne społeczne – w dużym skrócie – agresywne.
Specyfika Zespołu Aspergera:
- bardzo nieharmonijny rozwój
- schematyczność
- dosłowność
- specjalne zainteresowania/ pasje
- trudności z rozpoznawaniem swoich i cudzych emocji
- trudności z regulacją i okazywaniem swoich emocji (nieadekwatność reakcji do sytuacji)
- problem z rozumieniem żartów, ironii, sarkazmu
- problem z „czytaniem” twarzy, mimiki
- niedowrażliwości i nadwrażliwości sensoryczne (SI)
- „zero – jedynkowe” postrzeganie rzeczywistości (wszystko powinno być logiczne)
- utrudnione /nieumiejętne budowanie relacji społecznych
Drogi Rodzicu!
- Nie wstydź się diagnozy – to nie stygmat! W końcu każdy z nas jest unikalną kombinacją nawyków, zachowań i dziwactw, które sprawiają, że jesteśmy jedyni w swoim rodzaju.
- Diagnoza „spektrum autyzmu” nie przekreśla Twoich planów, ani przyszłości dziecka!
- Kiedy dziecko robi coś dobrze, to je chwal!
- Wzmacniaj poczucie wartości!
- Wspieraj jego samoświadomość – im lepiej rozumie siebie, tym lepiej zrozumie innych!
- Przyjmuj, doceniaj i analizuj porażki – dziecka i swoje!
- Razem opuszczajcie własne strefy komfortu – uczcie się od siebie!
Mity i kłamstwa na temat spektrum autyzmu:
- Spektrum autyzmu można wyleczyć
- Osoby w spektrum autyzmu nie patrzą w oczy
- Spektrum autyzmu to choroba psychiczna
- Osoby ze spektrum autyzmu nie posiadają empatii – nie współodczuwają
- Osoby w spektrum nie mają poczucia humoru
- Osoby w spektrum nie mają uczuć
- Dzieci w spektrum nie chcą kontaktu z rówieśnikami
- Obowiązkowe szczepienia są przyczyną autyzmu
Osoby z autyzmem nie są ani chore ani dziwne. Są zwykłymi ludźmi o niezwykłym sposobie postrzegania świata. Potrzebują przyjaciół, którzy są gotowi poświęcić czas, aby ich poznać. Przy wzajemnym zrozumieniu i cierpliwości wszyscy będą czuli się lepiej.
Na podstawie dostępnych źródeł – opracowanie: Joanna Jaroma