Zespół Aspergera to całościowe zaburzenia rozwoju, które ma swój początek w okresie wczesnodziecięcym. W literaturze opisywany jest jako łagodna forma autyzmu. Uta Frith, specjalistka w dziedzinie psychologii rozwojowej związana z University College London, określa dzieci z Zespołem Aspergera jako takie, które „mają szczyptę autyzmu”. Wiele znanych osób ze świata sportu, kultury czy polityki zmaga się tym zaburzeniem. Między innymi Woody Allen, Leo Messi czy Al Gore. Osoby nim dotknięte inaczej postrzegają i interpretują świat. Co może zrobić rodzic, aby pomóc swojemu dziecku z Zespołem Aspergera?

Zespół Aspergera to nie choroba, dlatego nie ma na niego żadnych tabletek. To zaburzenie ze spektrum autyzmu, które według skali Gillberga (kryteria diagnostyczne dot. Zespołu Aspergera – przyp. red.) wskazuje na istotne problemy osób nim dotkniętych i są to:

• Zaburzenia w sferze relacji społecznych – zwykle jest to słabe rozumienie sygnałów społecznych, nieumiejętnie nawiązywanie relacji z rówieśnikami oraz brak potrzeby ich podtrzymywania.
• Wąskie zainteresowania dotyczące jakiegoś specyficznego obszaru rzeczywistości np. sieć połączeń kolejowych.
• Powtarzające się rutynowe zachowania.
• Nietypowe cechy języka.
• Problem z komunikacją niewerbalną.
• Niezdarność motoryczna.

Objawy Zespołu Aspergera

Symptomy, które mogą sugerować Zespół Aspergera, występują najczęściej w różnych dziedzinach życia, które przybliżyliśmy poniżej.

• Interakcje społeczne – dzieci i młodzież z Zespołem Aspergera:
  • Nie lubią przebywać w grupie.
  • Mają kłopoty z nawiązaniem kontaktów społecznych.
  • Mają trudności z dostosowaniem się do panujących zasad.
  • Mają trudności z właściwym, akceptowanym społecznie zachowaniem i regulacją emocji.
• Problemy z komunikacją werbalną i niewerbalną:
  • Używanie słownictwa, które zwykle jest używane przez osoby dużo starsze lub dorosłych.
  • Unikanie nawiązywania kontaktu wzrokowego.
  • Trudności w rozumieniu żartów, metafor.
  • Ograniczona mowa ciała.
• Trudności w przystosowaniu się do zmian:
  • Dużą trudność sprawia dziecku każda zmiana, to co odbiega od codziennej rutyny staje się problemem.
  • Preferowanie działań powtarzających się.

Jak wspierać dziecko z Zespołem Aspergera

Dzieci z Zespołem Aspergera zwykle uczestniczą w terapii indywidualnej, grupowej lub w treningu umiejętności społecznych. W szkole mogą realizować podstawę programową w oparciu o orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, które jest wydawane na dany etap edukacyjny na podstawie zaświadczenia lekarskiego i wniosku rodzica. Orzeczenie jest wydawane przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Warto, aby rodzic dziecka z Zespołem Aspergera ubiegał się o takie orzeczenie. Wówczas nauka w szkole odbywa się na podstawie Indywidualnego Programu Edukacyjno-Terapeutycznego, gdzie opisane się konkretne dostosowania, które nauczyciele będą uwzględniać na zajęciach.

To co pomaga dzieciom z Zespołem Aspergera to odpowiednie nastawienie najbliższego otoczenia, w którym ważna jest akceptacja i zrozumienie dla niestandardowych zachowań. Bezwarunkowa akceptacja wyraża się w słowach „jesteś ok taki, jaki jesteś i nie musisz się zmieniać, żeby zasłużyć sobie na miłość”. Ta bezwarunkowa akceptacja jest szczególnie ważna w okresie późnego dzieciństwa i nastoletnim, kiedy dziecko zaczyna dostrzegać, że różni się od rówieśników. W tym okresie dostaje też od grupy komunikaty „coś z Tobą jest nie tak”, co może przeżywać boleśnie. W wielu opracowaniach możemy spotkać się ze stwierdzeniem, że dzieci ze spektrum autyzmu nie potrzebują rówieśników. To nieprawda. Potrzebują ich i to bardzo, tylko nie potrafią ich przy sobie zatrzymać, nie potrafią z nimi nawiązać satysfakcjonującej relacji. Zwykle po kilku nieudanych próbach i kilku odtrąceniach społecznych poddają się. Można wtedy usłyszeć racjonalizację (mechanizm radzenia sobie z trudnościami) „nie potrzebuję kolegów”, „oni mnie nie interesują, nie są mi potrzebni do szczęścia”.

Czego potrzebuje od rodziców dziecko z Zespołem Aspergera?

• Jak każde dziecko poszanowania jego przeżyć i potrzeb, nawet jeśli stoją one w sprzeczności z tymi rodzicielskimi.
• Akceptowania ograniczeń i trudności, które nie tylko wynikają z zaburzenia, jakim jest Zespół Aspergera, ale również z nakładających się na to różnych trudności rozwojowych, np. okresu nastoletniego.
• Zauważenia i docenienia wysiłków dziecka, kiedy podejmuje próby przełamywania własnych ograniczeń, nawet jeśli kończą się one fiaskiem, np. próbuje podejść do kolegi i zagadać do niego. Pomocne są wówczas słowa:
  • Widzę, że się starałeś.
  • Widzę, że Ci na tym zależało, żeby z nim pogadać.
  • To było dla Ciebie ważne, najważniejsze, że się starałaś.
  • Co możesz zrobić następnym razem inaczej?

Dziecko z zespołem Aspergera potrzebuje od rodziców bezwarunkowej akceptacji i miłości. Tylko wtedy ma odwagę poznawać świat i nawiązywać relacje z innymi.

Co może zrobić rodzic, aby wesprzeć swoje dziecko dotknięte Zespołem Aspergera? Jak z nim rozmawiać, jak uczyć je komunikacji i kontaktów społecznych z innymi?

W pierwszej części artykułu przybliżyliśmy zaburzenie, jakim jest Zespół Aspergera – czym się charakteryzuje, jakie są jego objawy oraz jak wspierać dziecko nim dotknięte. W tym tekście skupimy się na tej ostatniej kwestii.

Wskazówki dla rodziców dziecka z Zespołem Aspergera

• Kiedy rozmawiasz z dzieckiem, zachęcaj je do kontaktu wzrokowego, np. powiedz „popatrz na mnie”. Poproś dziecko, żeby na Ciebie patrzyło, kiedy chce Ci coś powiedzieć. Wyjaśnij, jak ważny jest kontakt wzrokowy, ale bez uporczywego wpatrywania się przez cały czas. Być może pomocna będzie taka schematyczna podpowiedź:
  • Na początku rozmowy popatrz na rozmówcę przez parę sekund.
  • Po paru sekundach możesz spojrzeć w innym kierunku.
  • Potem znowu skieruj wzrok na rozmówcę.
• Jeśli dziecko w kontakcie z kimś wymusza kontakt wzrokowy, np. szarpie rozmówcę za ubranie, na siłę chce przekręcić jego głowę w swoją stronę, powiedz mu, że wystarczy, aby zwróciło uwagę tej osoby słowami, np. zawołało “mamo”, “proszę pani”. Powiedz mu, że do kolegów powinno zwracać się po imieniu.
• Przeanalizuj z dzieckiem podstawowe emocje – złość, smutek, radość, strach. Co one oznaczają, kiedy je przeżywamy, jaka jest mimika tych emocji. Pokazuj w książkach, podczas oglądania filmów osoby, które wyrażają te emocje. Następnie przejdź do bardziej skomplikowanych stanów jak: znudzenie, zainteresowanie, zniechęcenie itp.
• Rozmawiaj z dzieckiem o tym, co oznacza utrzymanie właściwego dystansu społecznego podczas rozmowy. Dzieci z Zespołem Aspergera mają tendencje do zbyt bliskiego lub zbyt dalekiego ustawiania się w stosunku do rozmówcy.
• Dzieci z Zespołem Aspergera mają kłopot w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami, dlatego stopniowo zachęcaj je do budowania relacji. Aranżuj spotkania z rówieśnikami. Najpierw tylko z jednym kolegą, potem z dwoma, trzema itd. Stopniowo zwiększaj liczbę uczestników spotkania. Kiedy zaprosicie rówieśników do domu, zorganizujcie wspólny czas. Naucz swoje dziecko kilku zabaw czy aktywności, które może zaproponować rówieśnikom.
• Dziecko może mieć kłopot z zapamiętywaniem imion kolegów i koleżanek z klasy, dlatego ćwicz z nim imiona, wykorzystując do tego np. fotografie z uroczystości klasowych.
• Naucz dziecko witać się z innym dziećmi i dorosłymi. Tę umiejętność dziecko z Zespołem Aspergera musi trenować. Musi wiedzieć, że koledze mówimy „cześć”, a osobie dorosłej „dzień dobry”, „do widzenia” itd. Nie musi też witać się z kolegą czy nauczycielem za każdym razem, kiedy ich widzi na przerwie. Być może pomocne będą różnego rodzaju historyjki obrazkowe, czyli krótkie opowiadania, które przedstawiają określoną sytuację np. „Jak mówić cześć” wydawnictwa Harmonia.
• Dzieci z Zespołem Aspergera mają zwykle dość oryginalne zainteresowania np. łacińskie nazwy motyli czy roślin, wiedza z wybranych przedmiotów szkolnych. Opowiadając o nich, potrafią wręcz zamęczyć otoczenie. Nie rozpoznają sygnałów niewerbalnych, które są wysyłane przez rówieśników, że powinno skończyć. Z czasem staje się to monotonne i uciążliwe dla otoczenia. Inni zaczynają unikać kontaktu z Twoim dzieckiem. Dlatego zwracaj na to uwagę i rozmawiaj z nim, że tematy do rozmów z rówieśnikami mogą być różne, nie tylko te dotyczące tego, czym ono się interesuje.
• Mów do dziecka w prosty i jasny sposób. Im konkretniej, tym lepiej. Pamiętaj, że dla Twojego dziecka niezrozumiałe są – a przez to niewykonalne – zbyt ogólne lub wielowątkowe polecenia. Np. posprzątaj pokój, idź do kuchni i przynieś mi butelkę z mlekiem dla Kacpra, stoi na parapecie obok czajnika.
• Tłumacz znaczenie metafor, żartów oraz innych potocznie używanych sformułowań np. kupić kota w worku, wylać dziecko z kąpielą, to zadanie to bułka z masłem.
• Jeśli Twoje dziecko jest nadwrażliwe na dźwięki słuchowe, co się często zdarza przy tym zaburzeniu, ucz je stopniowego przyzwyczajania się do pewnych sytuacji. Czasem pomocne mogą być stopery lub wyciszające słuchawki. Pamiętaj jednak, że ten trudny dla Twojego dziecka w odbiorze świat zewnętrzny musi być stopniowo oswajany.
• Twoje dziecko nie lubi być zaskakiwane, dlatego jeśli tylko to możliwe, informuj je o spodziewanych zmianach. Planuj z nim, co będziecie robić. Twoje dziecko lubi wiedzieć, co po czym będzie się działo. Ta stałość, rutyna i przewidywalność, daje mu poczucie bezpieczeństwa. Dlatego kiedy coś dzieje się niezgodnie z planem, powoduje dyskomfort i rozregulowanie emocjonalne. Im większe przywiązanie do rutyny, tym większe rozregulowanie przy zmianie planów. Kiedy nie jesteś w stanie przygotować dziecka na zmianę, to nastaw się, że dojdzie do rozchwiania emocjonalnego, gwałtownych wybuchów złości np. w postaci krzyków. Zrób na to przestrzeń, pobądź obok dziecka. Ono Ciebie wtedy bardzo potrzebuje. Zwykle po 5-10 minutach to mija.
• Korzystaj z pomocy terapeutów i psychologów.

Jak wspierać dziecko z Zespołem Aspergera w odrabianiu lekcji?

Dzieci z Zespołem Aspergera zwykle mają zaburzenia koncentracji. Dlatego warto zadbać o odpowiednie warunki do odrabiania lekcji. Co się zwykle sprawdza:

• Zapewnienie stałej pory i stałego miejsca do wykonywania zadań.
• Zadbanie o ciszę w pokoju, a nawet całym mieszkaniu, wyłącz wszelkie media, poproś rodzeństwo, żeby bawiło się ciszej.
• Porządek na biurku – bez zbędnych rzeczy, które mogłyby dekoncentrować dziecko. Zadbaj, żeby znajdowały się tylko rzeczy potrzebne do odrabiania lekcji np. zeszyt, książka, długopis.
• Częste przerwy, które dziecko będzie mogło spędzić w ruchu.

Dzieci ze spektrum autyzmu często są nieświadome, że swoim zachowaniem mogą sprawić komuś przykrość, że mogą kogoś urazić czy że ich zachowanie jest nietaktowne. Świat postrzegają w bardzo prosty czarno-biały sposób. Wszelkie konwenanse społeczne są dla nich niezrozumiałe. Można powiedzieć, że potrzebują mądrego przewodnika po świecie, a jednym z nich jest rodzic, który rozumie i akceptuje odmienność swojego dziecka.

Źródło: https://portal.librus.pl/rodzina/artykuly/zespol-aspergera-jak-wspierac-dziecko-cz-1