Uczniowie doświadczają coraz więcej stresu i presji, a rodzice mają dla nich coraz mniej czasu. Chcąc dowiedzieć się więcej na ten temat, warto odwiedzić stronę internetową kampanii społecznej ,,Zobacz…znikam” poświęconą przeciwdziałaniu depresji dzieci i młodzieży (zobaczznikam.pl).

Z relacji osób pracujących w bezpłatnym telefonie zaufania dla dzieci i młodzieży 116111 wynika, że wielu młodych ludzi podjęło próbę samobójczą, której nikt nie zauważył.

Rozpoznanie depresji utrudnia też to, że mogą towarzyszyć jej inne, bardziej widoczne problemy/ zaburzenia u dziecka, np. lęki, zachowania opozycyjno-buntownicze, zaburzenia odżywiania, zaburzenia rozwojowe, np. ze spektrum autyzmu, ADHD,  czy uzależnienia – które mogą przysłonić realny problem.

Depresja dzieci i młodzieży może nie zostać w porę zauważona, z uwagi na silnie zakorzenione szkodliwe mity, a uleganie im może doprowadzić do tragedii.

Prawda

• Dzieci i młodzież mogą zapadać na depresję podobnie jak dorośli, choć mogą prezentować nieco inne objawy.
• Wszystkie objawy zaburzeń nastroju powinny zwrócić naszą uwagę i skłonić do konsultacji ze specjalistą.
• Jeśli ktoś mówi o myślach lub zamiarach samobójczych, jest bardzo prawdopodobne, że spróbuje je zrealizować.
• Jeśli ktoś podjął raz próbę samobójczą, która okazała się nieskuteczna, jest bardzo prawdopodobne, że ją ponowi – tym razem skuteczniej.
• Dziecko lub nastolatek zdradzający objawy zaburzenia nastroju, wymaga niezwłocznej konsultacji ze specjalistą

Mit

• Depresja dzieci i młodzieży to wymysł, a dziecko próbuje manipulować otoczeniem, jest kapryśne, chce być w centrum uwagi, chce ukarać rodzica.
• Niektóre objawy obniżonego nastroju są normalne i same przejdą – zwłaszcza w tzw. wieku buntu.
• Wiele osób mówiących o samobójstwie ,,tylko tak gada” i nie trzeba się tym przejmować.
• Jeśli ktoś spróbował się zabić, ale mu się nie udało, to się zniechęci i tak naprawdę nie chciał tego zrobić, lecz jedynie zwrócić na siebie uwagę.
• Wystarczy zmotywować dziecko do „wzięcia się w garść” – jeśli będziemy za bardzo  skupiać się na objawach, to utrwalimy je.

Ogólne objawy depresji:

• Smutek, przygnębienie
• Osłabienie lub utrata zdolności przeżywania radości, zadowolenia
• Osłabienie lub utrata zainteresowań i aktywności, w tym dotychczas lubianych
• Zmiany w obszarze aktywności psychoruchowej – spowolnienie lub pobudzenie
• Drażliwość, łatwe wzbudzenie negatywnych emocji
• Poczucie braku nadziei, braku sensu życia, niskie poczucie własnej wartości, poczucie winy, bezradność
• Spadek energii i nadmierna męczliwość
• Zaburzenia koncentracji i uwagi, trudności w uczeniu się
• Zmiana apetytu (spadek lub wzrost)
• Zaburzenia snu – trudności z zasypianiem, wczesne wybudzanie się, ale też nadmierna ilość snu – ucieczka w sen od rzeczywistości
• Nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie

Wyżej wymienione objawy nie muszą współwystępować i każdy z nich z osobna powinien zwrócić naszą uwagę.

Specyficzne objawy depresji u dzieci i młodzieży (występujące poza stwierdzonymi przez specjalistów zaburzeniami w podobnych jak niżej obszarach):

• Mniejsza skłonność do okazywania smutku i zastępowanie go rozdrażnieniem, nerwowością – nagłe wybuchy złości, trudna do wyjaśnienia drażliwość (ryzyko przeoczenia depresji  i mylnej diagnozy jako zaburzenia zachowania czy ,,buntu”)
• Częste narzekanie i nieuzasadnione pretensje
• Wzmożona płaczliwość
• Niechęć do współpracy, aspołeczne zachowania, negatywne nastawienie wobec innych
• Przeszkadzanie w lekcji czy drażnienie rówieśników po to, aby sprowadzić na siebie złość i krytykę innych (jako przykład biernych zachowań autoagresywnych – gdzie dziecko nie krzywdzi się samo, ale próbuje sprowokować do tego innych, bo wierzy, że na to zasługuje)
• Pojawiające się lub narastające trudności w funkcjonowaniu szkolnym (w obszarze uczenia się, obecności na zajęciach, emocji i funkcjonowania społecznego), np. wycofanie się z kontaktów, unikanie sprawdzianów, nieprzygotowanie do zajęć
• Realnie odczuwane objawy psychosomatyczne – rozmaite bóle, obniżona odporność i częste infekcje, zaburzenia pracy układu pokarmowego czy krążenia
• Napięcie, niepokój, lęk, w tym separacyjny
• Apatia, brak zainteresowania
• Zaniedbywanie własnego wyglądu
• Zmęczenie, senność, trudności z koncentracją
• Ogólne spowolnienie psychoruchowe lub wręcz niepokój manipulacyjny, np. trudności   w usiedzeniu w miejscu, ,,skubanie” skóry, włosów lub ubrań
• Skąpe, ciche, niechętne wypowiadanie się
• Brak planów na przyszłość
• Sięganie po używki i inne uzależnienia np. od smartfona, pornografii
• Sygnalizowanie poczucia bezradności, winy czy braku nadziei – młodsze dzieci mogą sygnalizować je postawą ciała, wyrazem twarzy, unikaniem aktywności, niepodejmowaniem wyzwań
• Zaburzenia apetytu i snu

Tendencjom samobójczym mogą sprzyjać następujące czynniki zewnętrzne:

• Silny stres, np. nieszczęśliwa miłość, doświadczenie przemocy w rodzinie, brak wsparcia  i akceptacji ze strony rodziny, zaniedbywanie emocjonalne, konflikt rodzinny, np. rozwód rodziców, traumatyczne przeżycie, np. śmierć kogoś bliskiego, nagła choroba, nadmierna presja, np. zbyt wygórowane oczekiwania rodziców niedostosowane do możliwości dziecka, doświadczenie odrzucenia, wykorzystanie seksualne, poniżenie (w świecie realnym lub w Internecie), utrzymujący się konflikt z nauczycielem – lekceważenie, poniżanie, niekorzystne oddziaływanie grupy – przemoc fizyczna i psychiczna ze strony rówieśników (izolowanie, wyśmiewanie), utrata wysokiej pozycji w grupie, zmiana szkoły i środowiska rówieśniczego, lęk przed pójściem do szkoły
• Nasilone poczucie bezradności lub wściekłość, których nie można rozładować w pożądany sposób
• Łatwa dostępność narzędzi mogących ułatwić samobójstwo, np. leków

Jak zapobiegać?

• Wszystkie trudności uczniów powinny być traktowane jako sygnał większych, osobistych problemów dziecka. Należy szukać źródła niepowodzeń.
• Nie wolno upatrywać problemu w dziecku!

Należy przede wszystkim:

• Dawać dobry dziecku przykład
• Zapewnić szczególną opiekę i objąć dyskretną obserwacją
• Monitorować jego postępy w nauce, relacje z kolegami, sytuację rodzinną
• Starać się zrozumieć dziecko, zapewnić o wsparciu we wspólnym poszukiwaniu rozwiązań
• Okazywać szacunek, unikać zbędnej krytyki
• Poświęcić choćby krótką chwilę uwagi, zainteresowania i troski (dziecko czuje, że komuś na nim zależy)
• Obdarzyć życzliwością i sympatią
• Budować zaufanie we wzajemnej relacji
• Dbać o rozwój zainteresowań – jako możliwości odreagowania stresu i znajdowania nowych wartości
• Wskazywać na inne bliskie dziecku osoby, z którymi mogłoby ono dzielić swoje uczucia, radości i zmartwienia
• Uzmysławiać niepowtarzalne/ wyjątkowe cechy ucznia i przymioty, które może zaoferować innym
• Podkreślać sukcesy, osiągnięcia i zasługi ucznia oraz uświadamiać, że to każdy sam decyduje o sobie i w każdej chwili tak naprawdę może zmienić kierunek swojego życia (u młodzieży)

Nie należy mylić depresji z lenistwem!

Często dorośli nie rozpoznają właściwie problemu i trudno im zrozumieć opuszczenie się w nauce, niechęć dziecka do kontaktowania się z rówieśnikami. Środowisko niekiedy błędnie interpretuje kłopoty młodego człowieka, gdyż pozorne jego zachowanie nie wzbudza podejrzeń o zaburzenia depresyjne. Uczniów posądza się wówczas o lenistwo, lekceważenie obowiązków, czy też przekorę. Dziecko takie często doświadcza kary od rodziców, ale też od nauczycieli za złe wyniki w szkole lub brak aktywności i chęci do pracy. Trzeba jednak wiedzieć, że taka postawa jedynie wzmaga stres i lęk oraz prowadzi do dalszego pogłębiania się problemów ucznia.

W trosce o zdrowie psychiczne uczniów szkoła powinna skupiać się na rozwijaniu różnorodnych umiejętności życiowych (m. in. zaspokajaniu indywidualnych potrzeb, rozwiązywaniu problemów, umiejętności radzenia sobie ze stresem, realizacji zadań składających się na cele życiowe). Proponowane działania w tym zakresie muszą odwoływać się zarówno do pracy z uczniami, jak też do działań wspierających rodziców – co też w naszej placówce staramy się czynić.

Opracowanie – Joanna Jaroma –

na podstawie artykułu Magdaleny Goetz ,, Czy to jest depresja?”

w gazecie pt.  ,,Głos Nauczycielski”,

Portalu Oświatowego  oraz własnych doświadczeń