Dział

Temat

I. Genetyka

•         określa zakres badań genetyki

•         wyjaśnia, że podobieństwo dziecka do rodziców jest wynikiem dziedziczenia cech

•        rozróżnia cechy dziedziczne i niedziedziczne

•        definiuje pojęcia genetyka

i zmienność organizmów

•         wskazuje cechy indywidualne i gatunkowe podanych organizmów

•         omawia zastosowanie genetyki w różnych dziedzinach: medycynie, kryminalistyce, rolnictwie
i archeologii

•         uzasadnia występowanie zmienności genetycznej wśród ludzi

•         wskazuje różnice między cechami gatunkowymi

a indywidualnymi

•         wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów potomnych w rozmnażaniu bezpłciowym

•        dowodzi, że cechy organizmu kształtują się dzięki materiałowi genetycznemu oraz są wynikiem wpływu środowiska

•        wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej
w kształtowaniu się zmienności organizmów

•         wymienia elementy budujące DNA

•         przedstawia rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej

•         wymienia nazwy zasad azotowych

•         omawia budowę chromosomu

•         definiuje pojęcia: kariotyp, helisa, gen i nukleotyd

•         wykazuje rolę jądra

w jądrze komórkowym

•         wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad azotowych

•         graficznie przedstawia regułę komplementarności

•         rozpoznaje DNA i RNA*
na modelu lub ilustracji

•         porównuje budowę DNA z budową RNA*

•         omawia budowę i funkcję RNA*

•        wykonuje dowolną techniką model DNA

•        wykazuje rolę replikacji

w zachowaniu niezmienionej informacji genetycznej

Dział

Temat

I. Genetyka

•         podaje liczbę chromosomów w komórkach somatycznych i płciowych człowieka

•         oblicza liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w komórce diploidalnej danego organizmu

•         wykazuje różnice między mitozą a mejozą

•         wykonuje dowolną techniką model mitozy lub mejozy

i genotyp

•         wyjaśnia symbole używane przy zapisywaniu krzyżówek genetycznych

•         zapisuje genotypy homozygoty dominującej
i homozygoty recesywnej oraz heterozygoty

•         wykonuje krzyżówki genetyczne przedstawiające dziedziczenie jednego genu

•        omawia prawo czystości gamet

•        na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców

i pokolenia potomnego

•         interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń: homozygota, heterozygota, cecha dominująca i cecha recesywna

•         ocenia znaczenie prac Gregora Mendla dla rozwoju genetyki

•         z pomocą nauczyciela rozwiązuje proste krzyżówki genetyczne

•        na podstawie krzyżówki genetycznej przewiduje wystąpienie cechu potomstwa

i czynników środowiska

•         ustala prawdopodobieństwo występowania cechy
u potomstwa, jeśli nie są znane genotypy obojga rodziców

•         na podstawie znajomości cech dominujących
i recesywnych

•         projektuje krzyżówki genetyczne, poprawnie posługując się terminami homozygota i heterozygota

Temat

I. Genetyka

•         wymienia przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych z płcią

•         określa cechy chromosomów X i Y

•         omawia zasadę dziedziczenia płci

•         przedstawia zjawisko nosicielstwa chorób pod kątem dziedziczenia płci

•         wykonuje krzyżówki genetyczne przedstawiające dziedziczenie hemofilii oraz daltonizmu

•        ocenia znaczenie poznania budowy ludzkiego DNA

•         wyjaśnia sposób dziedziczenia czynnika Rh

•         wyjaśnia wpływ środowiska na rozwój cech osobniczych

•         wykonuje krzyżówkę genetyczną przedstawiającą dziedziczenie grup krwi

•         określa możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego

•         ustala czynnik Rh dzieci na podstawie znajomości czynnika Rh ich rodziców

•        wymienia czynniki mutagenne

•        podaje przykłady chorób uwarunkowanych mutacjami genowymi
i chromosomowymi

•         wskazuje mechanizm dziedziczenia mukowiscydozy

•         omawia znaczenie poradnictwa genetycznego

•         charakteryzuje wybrane choroby genetyczne

•         wyjaśnia podłoże zespołu Downa

i chromosomowych

•         omawia zachowania zapobiegające powstawaniu mutacji

•         wyjaśnia znaczenie badań prenatalnych

•         analizuje przyczyny mutacji i wskazuje ich skutki

•         wykonuje portfolio na temat chorób genetycznych

Dział

Temat

II. Ewolucja życia

•         wymienia dowody ewolucji

•         wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie człowieka

•         wymienia przykłady różnych rodzajów skamieniałości

•         omawia etapy powstawania skamieniałości

•         definiuje pojęcie relikt

•         wymienia przykłady reliktów

•         rozpoznaje żywe skamieniałości

•         omawia przykłady potwierdzające jedność budowy i funkcjonowania organizmów

•         wymienia przykłady struktur homologicznych
i analogicznych

•         analizuje ogniwa pośrednie ewolucji

•         wskazuje istnienie związku między rozmieszczeniem gatunków a ich pokrewieństwem

i analogicznych jako dowodów ewolucji

endemit

•         podaje przykłady doboru sztucznego

•         wyjaśnia, na czym polega dobór naturalny i dobór sztuczny

•         omawia ideę walki o byt

•         wskazuje różnicę pomiędzy doborem naturalnym

a doborem sztucznym

•         wymienia główne założenia syntetycznej teorii ewolucji

•         uzasadnia, że walka o byt jest formą doboru naturalnego

•         ocenia korzyści doboru naturalnego
w przekazywaniu cech potomstwu

•         omawia współczesne spojrzenie na ewolucję – syntetyczną teorię ewolucji

•        ocenia korzyści dla człowieka płynące

z zastosowania doboru sztucznego

•        omawia cechy człowieka rozumnego

•         wymienia czynniki, które miały wpływ
na ewolucję człowieka

•         wskazuje na przykładzie szympansa różnice pomiędzy człowiekiem
a innymi naczelnymi

•         wykazuje cechy wspólne człowieka z innymi naczelnymi

•         wymienia cechy człowieka pozwalające zaklasyfikować go do poszczególnych jednostek systematycznych

•         wykazuje, że naczelne
to ewolucyjni krewni człowieka

Dział

Temat

III. Ekologia

a środowisko

•        wymienia czynniki ograniczające występowanie gatunków w różnych środowiskach

•        nazywa formy morfologiczne porostów wykorzystywane
w skali porostowej

•        omawia, czym jest nisza ekologiczna organizmu

•        wyjaśnia, do czego służy skala porostowa

•        określa wpływ wybranych czynników środowiska na funkcjonowanie organizmów

•        wykazuje związek między zakresem tolerancji

a stosowaniem skali porostowej

odczytuje z wykresu dane dotyczące zakresu tolerancji

a występującymi w nim organizmami

•         rozpoznaje na ilustracji formy morfologiczne porostów wykorzystywane
w skali porostowej

•         praktycznie wykorzystuje skalę porostową

i gatunek

•         wylicza cechy populacji

•         wymienia typy rozmieszczenia osobników
w populacji

•         określa wady i zalety życia organizmów w grupie

•         wymienia przykłady zwierząt żyjących w stadzie

•         określa przyczyny migracji

•         przedstawia, jakie dane można odczytać z piramidy wiekowej populacji

•         określa wpływ migracji na liczebność populacji

•         wyjaśnia wpływ cech populacji na jej liczebność

•         odczytuje dane z piramidy wiekowej

•         graficznie przedstawia różne typy rozmieszczenia osobników w populacji

i podaje ich przykłady

•         wykazuje zależność między strukturą płciową
a liczebnością populacji

•         charakteryzuje grupy wiekowe w piramidach

•        przewiduje losy populacji
na podstawie jej piramidy wiekowej

Dział

Temat

III. Ekologia

•         wymienia zasoby, o które konkurują organizmy

•         wskazuje rodzaje konkurencji

•        porównuje konkurencję wewnątrzgatunkową

z konkurencją

międzygatunkową

i wewnątrzgatunkowej

•        wykazuje zależność między zasobami środowiska

a intensywnością konkurencji

•         wskazuje przykłady drapieżników i ich ofiar

•         omawia przystosowania organizmów do drapieżnictwa

•         podaje przykłady roślin drapieżnych

•        omawia adaptacje roślinożerców do zjadania pokarmu roślinnego

•        wyjaśnia na wybranych przykładach, na czym polega drapieżnictwo

•        wymienia charakterystyczne cechy drapieżników i ich ofiar

•         omawia różne strategie polowań stosowanych przez drapieżniki

•         opisuje sposoby obrony organizmów przed drapieżnikami

•         wykazuje przystosowania rośliny drapieżnej do zdobywania pokarmu

•        wskazuje adaptacje drapieżników

i roślinożerców
do zdobywania pokarmu

•        określa rolę drapieżników w przyrodzie jako

regulatorów liczebności
ofiar

•        charakteryzuje sposoby obrony roślin przed zjadaniem

•         wyjaśnia przyczyny drapieżnictwa i wskazuje metody zdobywania pokarmu przez rośliny drapieżne

•         wykazuje korzyści dla roślin płynące z roślinożerności

•         przedstawia pozytywne
i negatywne skutki roślinożerności

•         klasyfikuje pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne

•         charakteryzuje pasożytnictwo u roślin

•        wskazuje przystosowania roślin
do pasożytniczego trybu życia

Dział

Temat

•         podaje przykłady organizmów, które łączy zależność nieantagonistyczna

•         rozróżnia pojęcia

komensalizm i mutualizm

•         omawia budowę korzeni roślin motylkowych

a mutualizmem

•         charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze porostu

•        charakteryzuje relacje między rośliną motylkową

•        wyjaśnia, jakie praktyczne znaczenie ma wiedza
o mikoryzie

•         przedstawia składniki biotopu i biocenozy

•         rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne

•         omawia, do czego człowiek wykorzystuje ekosystemy

•         wymienia przemiany
w ekosystemach

•        omawia przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej

•         wyszukuje w terenie miejsce zachodzenia sukcesji wtórnej

•        przyporządkowuje znane organizmy poszczególnym ogniwom łańcucha pokarmowego

•        rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych
w wybranych ekosystemach

•        wskazuje różnice między producentami
a konsumentami

•        rysuje schemat prostej sieci pokarmowej

•         wykazuje rolę producentów, konsumentów i destruentów w krążeniu materii

•         analizuje informacje przedstawione w formie piramidy ekologicznej

•        uzasadnia spadek energii

w ekosystemie na kolejnych poziomach troficznych

Dział

Temat

IV. Człowiek i środowisko

•         wymienia czynniki wpływające na stan ekosystemów

•        wyjaśnia różnice pomiędzy dwoma poziomami różnorodności biologicznej

wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat skutków spadku różnorodności

•        omawia wpływ klimatu
na kształtowanie się

różnorodności biologicznej

•         porównuje poziomy różnorodności biologicznej

•         wskazuje gatunki wymarłe jako przykład działalności człowieka

•        wyjaśnia, skąd się biorą nowe gatunki roślin

i zwierząt w ekosystemach naturalnych

•         ocenia wpływ wprowadzania obcych gatunków
na bioróżnorodność
w Polsce

•         wyjaśnia znaczenie recyklingu dla racjonalnego gospodarowania zasobami

i nieodnawialnych zasobów przyrody

•         ilustruje przykładami,
jak należy dbać o ochronę zasobów

i wyczerpywalne, podaje
ich przykłady

•         omawia racjonale gospodarowanie zasobami przyrody

•         wyjaśnia, na czy polega zrównoważony rozwój

•         wyjaśnia, jak młodzież może się przyczynić do ochrony zasobów przyrody

•         wymienia sposoby ochrony gatunkowej

•        omawia formy ochrony indywidualnej

•        wykazuje różnicę między ochroną gatunkową ścisłą
a częściową

•        wyjaśnia, czego dotyczy program Natura 2000

•        prezentuje wybrane przykłady czynnej ochrony przyrody w Polsce

w najbliższej okolicy

•        uzasadnia konieczność stosowania form ochrony przyrody dla zachowania gatunków i ekosystemów