Podstawowym środowiskiem kształtowania myślenia i mowy dziecka jest rodzina. Rozwój tych funkcji przebiega tu samorzutnie w związku z różnorakimi sytuacjami dnia powszedniego: ubieraniem, rozbieraniem, myciem, jedzeniem, zabawą, zajęciami domowników itp. Dziecko ma okazję pytać o wszystko i otrzymuje odpowiedzi. Wyzwala się mowa sytuacyjna. Czynniki uczuciowe oraz atrakcyjne zdarzenia wzbogacają i dynamizują mowę. Dziecko uczy się mowy od otoczenia osób, z którymi najczęściej przebywa. Mowa rodziców jest dla niego wzorem, który sobie przyswaja poprzez słuch, a następnie usiłuje odtworzyć. Wynika stąd wyjątkowa i niezastąpiona rola rodziny.                                                                                                                                                                                      Niekiedy sami rodzice przyczyniają się do powstawania opóźnienia w rozwoju mowy dziecka, czy nawet zaburzeń mowy. Dzieje się to wtedy, gdy przemawiają do dziecka w sposób pieszczotliwy, zniekształcając wyrazy. Mając taki wzór do naśladowania dziecko zaczyna wymawiać nieprawidłowo. Nadmierny rygoryzm, przecenianie możliwości dziecka, popisywanie się nim, ustawiczne wytykanie i poprawianie błędów, które w tym czasie mieszczą się w granicach normy rozwojowej również może być przyczyną powstawania wad wymowy.

                                           

            Często rodzice nie uświadamiają sobie tego, że ich dziecko ma wadę wymowy i nie dostrzegają narastających nieprawidłowości. Ma to miejsce wówczas, gdy dziecko zbyt długo pozostaje jedynie w kręgu rodziny, nie nawiązując kontaktów z szerszym środowiskiem społecznym. Zdarza się także, że rodzice wiedzą, że ich dziecko źle wymawia, ale czekają, aż z tego „wyrośnie”.   Skutkiem pisanych powyżej zachowań, oddziaływań rodziców może być powstawanie zaburzeń mowy, których nawarstwianie i nierozpoczęta odpowiednio wcześnie terapia logopedyczna powodują wady wymowy.

             Nie wszyscy rodzice wiedzą, jak przykre następstwa mają wady wymowy. Dzieci z takimi wadami są wyśmiewane przez kolegów, tracą zaufanie do otoczenia, zaczynają unikać towarzystwa rówieśników i wzrasta w nich niechęć do mówienia. Wady wymowy utrudniają naukę w szkole, są przyczynami trudności w nauce czytania, pisania i przysparzają wiele przykrych doświadczeń. Dlatego też, jeśli rozwój mowy dziecka nie przebiega normalnie i występują w nim jakieś zaburzenia, należy zwrócić się do logopedy.
           W trosce o prawidłowy przebieg rozwoju mowy dziecka rodzice powinni podejmować odpowiednie działania profilaktyczne:

Wypowiedzi osób z najbliższego otoczenia powinny być poprawne. Do dziecka należy mówić powoli, wyraźnie. Należy unikać języka dziecinnego (spieszczania) w trakcie rozmowy z dzieckiem.

W okresie kształtowania mowy dziecko nie powinno kontaktować się z osobami, które mają wady wymowy. Wadliwa wymowa otoczenia wywołuje i utrwala wadliwą wymowę dziecka.

            Dziecko powinno reagować na aktywność uczuciową i słowną otoczenia. W przypadku, gdy brak takiej reakcji, można podejrzewać niedosłuch. Konieczna jest wtedy kontrola lekarska. Nie należy zaniedbywać chorób uszu, gdyż nieleczone mogą powodować niedosłuch, który spowoduje wadliwa wymowę a co za tym idzie- wydłużoną terapie logopedyczną.

           Nie należy gasić naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością, przykrą uwagą, lecz słuchać uważnie wypowiedzi, zadawać dodatkowe pytania, co przyczyni się do korzystnego rozwoju mowy. Nie wolno poprawiać wymowy dziecka, żądać by kilkakrotnie powtarzało dane słowo, zawstydzać, karać za wadliwą wymowę. Hamuje to chęć do mówienia, a co za tym idzie w konsekwencji dalszy rozwój mowy.

Wskazane jest częste opowiadanie dziecku bajek, czytanie, oglądanie wspólne filmów i rozmawianie na ich temat.

            Jeśli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy (rozszczepy warg, podniebienia, wady zgryzu lub uzębienia), konieczne jest zapewnienie opieki lekarza specjalisty, gdyż wady te są przyczyną zaburzeń mowy.

Dziecka leworęcznego nie należy zmuszać do posługiwania się ręką prawą w okresie kształtowania się mowy. Naruszanie w tym okresie naturalnego rozwoju sprawności ruchowej zaburza funkcjonowanie mechanizmu mowy. Prowadzi to często do zaburzeń mowy, a w szczególności do jąkania.

Nie należy wymagać zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek. Dziecko nieprzygotowane pod względem sprawności na narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do artykulacji zbyt trudnych dla niego głosek często zaczyna je zniekształcać, wymawiać nieprawidłowo. Tworzy się u dziecka w ten sposób błędne nawyki artykulacyjne, trudne do zlikwidowania.

Jeśli dziecko osiągnęło już wiek, w którym powinno daną głoskę wymawiać, a nie robi tego, zasięgnijcie porady logopedy.

            Wiedza rodziców dotycząca rozwoju mowy dziecka, prowadzenie przez nich działań profilaktycznych, zwracanie się w porę do poradni logopedycznej, z pewnością przyczyni się mogą do zapobiegania i eliminowania trudności mowy u dziecka, które jeśli nie są usunięte w porę, utrwalają się i z czasem stają się wadami wymowy.

Jeżeli u dziecka stwierdzono wadę wymowy i uczęszcza ono na terapię logopedyczną, rodzice powinni pamiętać o tym, że terapia ta ma miejsce nie tylko podczas zajęć logopedycznych. Skuteczność terapii ściśle uzależniona jest od współpracy rodziców z logopedą – terapia przynosi rezultaty.

           Wskazówki dla rodziców dzieci uczęszczających na terapię logopedyczną:

1.    Nawiązanie kontaktu z logopedą w celu uzyskania informacji o stanie mowy dziecka i otrzymania informacji na temat pracy z dzieckiem w domu.

2.    Dopilnowanie, aby dziecko systematycznie uczęszczało na zajęcia logopedyczne.

3.    Utrwalanie z dzieckiem opanowanego materiału w ramach ćwiczeń domowych. Materiał do ćwiczeń zawarty jest w zeszycie, który dziecko przynosi na zajęcia.

4.    Systematyczne, codzienne prowadzenie ćwiczeń z dzieckiem.

5.    Prowadzenie ćwiczeń domowych w atmosferze spokoju, zrozumienia trudności dziecka (pośpiech i nerwowość utrudniają przyswajanie materiału).

6.    Należy zapewnić dziecku usystematyzowany i higieniczny tryb życia w celu wzmocnienia jego systemu nerwowego.

7.     Rodzice powinni pamiętać, że ich stan emocjonalny zawsze przenosi się na dziecko,

 nie powinno ono  być świadkiem sprzeczek między rodzicami,

8.    Nie należy dyskutować przy dziecku z innymi osobami o jego wychowaniu, o mowie

9.    Chwalenie dziecka nawet za minimalne osiągnięcia znacznie mobilizuje do wysiłku.

       Tylko wówczas, gdy dziecko systematycznie uczęszcza na zajęcia, rodzice prowadzą z dzieckiem ćwiczenia w domu, stosując się do wyżej zawartych zaleceń, można liczyć na szybkie efekty terapii logopedycznej.

Opracowałam mgr Dorota Szewko- terapeuta logopeda

Informacje zaczerpnięte również z literatury, m.in. .    Spałek E., Piechowicz – Kułakowska C., Jak pomóc dziecku z wadą wymowy, WSiP, Warszawa 1998