Wykorzystanie elementów metody verbo-tonalnej w terapii dzieci z wadą słuchu

Komunikacja w praktyce

Narząd słuchu rozwija się w pełni już w okresie płodowym. Odgrywa istotną rolę od pierwszych chwil życia. Dzięki niemu słyszymy i rozumiemy mowę. Możliwość, jaką daje nam porozumiewanie się, jest ważnym elementem naszego rozwoju. Każde dziecko odczuwa silną potrzebę komunikowania się z innymi ludźmi – w sposób werbalny i niewerbalny przekazuje swoje potrzeby. Dziecko z zaburzeniem słuchu może mieć problemy z rozumieniem otoczenia, a także komunikacją z nim. Nieprawidłowości w sferze komunikacji skutkują problemami w relacjach emocjonalnych, a także obniżeniem poczucia własnej wartości. Wykrycie wady słuchu w pierwszych miesiącach życia dziecka i postawienie diagnozy daje większą szansę na porozumiewanie się z innymi osobami za pośrednictwem dostępnych i adekwatnych do przejawianych trudności kanałów komunikacji, a ponadto przeciwdziała pojawieniu się wtórnych zaburzeń emocjonalno-społecznych oraz zaburzeń słuchu i mowy. Pomoc takiemu dziecku powinna mieć charakter kompleksowy. Dzieci, u których stwierdzono wadę słuchu, powinny być jak najszybciej objęte terapią logopedyczną i medyczną.

Metoda verbo-tonalna

Zdrowe ucho w pewnych warunkach może zachowywać się jak ucho chore – obserwuje się to przy nauce języków obcych (chodzi tu o popełniane błędy, które wynikają z języka macierzystego). Im wcześniej rozpoczniemy naukę języka obcego, tym większą szansę mamy na jego przyswojenie. Każdy język ma wąskie pasmo mowy, w którym znajdują się optymalne dźwięki. Eksperymentując w zakresie optimów dźwięków mowy, podkreśla się wagę braku ciągłości w percepcji oraz znaczenie niskich częstotliwości. Podstawą przenoszenia wartości mowy jest ciało, które odbiera i przenosi napięcie mięśni.

Petara Gubernia opracował metodę audiowizualną globalno – strukturalną, która jest częścią systemu werbo-tonalnego. Na podstawie doświadczeń w wykorzystaniu metody przy nauce języków obcych, opracował i dostosował metodę do rehabilitacji słuchu i mowy osób z uszkodzonym narządem słuchu. Celem tej metody jest rozwój mowy w stopniu umożliwiającym dzieciom z wadą słuchu kształcenie się w szkolnictwie powszechnym. Metoda verbo-tonalna jest wykorzystywana do:

W programie rehabilitacji słuchu i mowy uwzględniono takie elementy jak zabawy fonacyjne, rytm ciała, rytm muzyczny, drama, ćwiczenia równowagi, graficzne odwzorowanie rytmów.

W metodzie opracowanej przez Gubernię każda samogłoska ma przyporządkowany rekwizyt. Przedmiot stosowany jest do wywoływania i utrwalania danej głoski, np. samogłosce [a] przyporządkowany jest pompon. Zadaniem dziecka jest skojarzenie rekwizytu z dźwiękiem i  wydawanie takiego dźwięku, jakiego się nauczy widząc daną zabawkę. Samogłoska [o] to chusta, [u] bączek, [e] kubeczki, [i] sprężynka, [y] wstążki na patyku. Ćwiczenia z wykorzystaniem metody verbo-tonalnej powinny być dobrą zabawą, do której można zaangażować też rodziców.

W procesie nadawania i odbierania dźwięków uczestniczy całe ciało. Aktywność wokalna dziecka jest odpowiedzią nie tylko na bodźce słuchowe, ale także na bodźce proprioceptywne. W czasie wypowiadania przez dziecko pewnych słów, potrafi się ono posługiwać rytmem i intonacją, które zmieniają znaczenie wypowiedzi. Wzmocnienie dźwięków stosowane w aparatach słuchowych nie gwarantuje prawidłowego rozwoju językowego dziecka z wadą słuchu – temu procesowi musi towarzyszyć wychowanie słuchowe. Podczas terapii prowadzonej metodą verbo-tonalną dziecko niesłyszące uczy się mówić i postrzegać język jako całość. Procedury stymulacji odwzorowują schemat rozwoju mowy dziecka słyszącego. Rozumienie kształtuje się dzięki tworzeniu codziennych sytuacji komunikacji językowej. Wykorzystywane są tu wibratory, które aktywizują zmysły: równowagi, propriocepcji, dotyku. Początkowo dzieci uczą się dużych ruchów ciała, przy czym część dużej motoryki stanowią precyzyjne ruchy narządów artykulacyjnych. W rytmie ciała ruchy poprzedzające fonację służą do wykreowania stanu emocjonalnego, który będzie służył aktywności werbalnej. Wykorzystując moment wystąpienia emocji sprawiamy, że ruch jest integralną częścią ekspresji w rytmie ciała. Ruch niejako „prowadzi” fonację. W rytmie muzycznym następuje odwrotna sytuacja – to ruch jest prowadzony przez wartości muzyczne. Metoda verbo-tonalna podkreśla znaczenie rozwoju wszystkich zmysłów – ich integracja kreuje postrzeganie. Oprócz słyszenia dźwięków dziecko z wadą słuchu należy nauczyć różnicowania ich. Gdybyśmy różnicowali tony wyłącznie o niskich częstotliwościach, nie rozumielibyśmy dźwięków wysokoczęstotliwościowych i na odwrót. Można jednak rozumieć fonemy z pasma wysokich częstotliwości, jeśli zawierają one także składowe pasma niskich częstotliwości, np. samogłoska „i” zawiera się w 0,5 Hz do 300 Hz, 600 Hz lub 1000 Hz i jednocześnie w pasmach 3200 Hz do 6400 Hz.

Dziecko z wadą słuchu powinno nabywać umiejętności komunikacyjne w ten sam sposób, jak jego słyszący rówieśnicy. Tworzenie naturalnych sytuacji życia codziennego poprzez zabawy, imitowanie naśladownictwa, przeżywanie pozytywnych emocji, sprzyja rozwojowi komunikacji językowej. Dzieci, u których zdiagnozowano niedosłuch, są nieśmiałe w artykulacji dźwięków. Powinny być stale zachęcane do wyrażana swoich myśli, uczuć i wrażeń przy pomocy dźwięków mowy i mowy ciała. Przekazowi informacji służą także gesty i mimika. Ciało i jego ruchy odgrywają bardzo ważną rolę w terapii dziecka z uszkodzonym narządem słuchu.